De Stem Van Het Kind In Een Scheiding: De Kracht Van Luisteren

Miriam van Heijst-van der Lee, familiemediator, vertelt over de positie van kinderen in een scheiding. Waar krijgen ze mee te maken, wat zijn hun rechten en de grenzen daarvan? Waar kunnen professionals op letten als zij naar kinderen luisteren, en hoe kunnen zij de stem van het kind een plaats geven in het scheidingsproces? Echt luisteren, horen en zien wat het kind écht bedoelt, dat is haar belangrijkste boodschap, en dat is geen gemakkelijke opgave.

Ze zit op het bankje voor de zittingzaal. Ik ga op het bankje zitten dat tussen haar en dat van haar vader staat. Haar moeder, aan haar andere kant, is nog druk in gesprek met haar advocaat. Zij hoort wat ze bespreken. Ze wiebelt met haar benen. Met grote ogen kijkt ze rond, zoekt met haar blik haar vader. Ze mag dadelijk als eerste naar binnen. Dan mag ze de rechter vertellen wat ze van de situatie vindt, wat ze wel en wat ze niet wil. Als haar naam wordt geroepen, staat ze wat onzeker op. De bode laat haar binnen. Twintig minuten later komt ze weer naar buiten. En dan begint voor haar het lange wachten. Alleen op een bankje, wetend dat haar ouders elkaar in de zittingzaal van “van alles en nog wat” beschuldigen. Terwijl zij van allebei houdt.

Het hoorrecht van kinderen

Bij een scheiding met kinderen hoort een ouderschapsplan, waarin onder andere een contactregeling wordt opgenomen. Dit plan moet door de rechter worden bekrachtigd. Wanneer de kinderen tussen twaalf en 18 jaar oud zijn, wil de rechter van de kinderen zelf horen wat ze willen, bijvoorbeeld bij welke ouder ze zouden willen wonen. Dit gebeurt ook als er na de scheiding een discussie ontstaat over de contactregeling waar de ouders niet uitkomen.

De rechter stuurt kinderen vanaf twaalf jaar een uitnodiging voor een gesprek op de rechtbank. Ze hoeven hier niet op te reageren, ze hoeven ook niet te komen, ze mogen ook reageren met een brief aan de rechter. Als dat gesprek (kinderverhoor) wel plaatsvindt, bespreekt de rechter de antwoorden niet uitgebreid met de ouders, maar vertelt de ouders in het kort de strekking daarvan. De wensen van het kind zijn niet doorslaggevend voor de beslissing van de rechter, maar worden wel meegewogen.

Een kind tussen twee vuren

De aanpak zoals in de inleiding hierboven beschreven heeft niet mijn voorkeur. Als professional en als mens raakt het mij hoeveel stress een gesprek met de rechter, in een toga, in een zittingzaal met je vader en moeder achter gesloten deur bij kinderen oplevert. Om maar niet te spreken over de stress van het (alleen) moeten wachten op het bankje als je ouders binnen zijn.

Daarom maak ik mij er hard voor dat kinderen niet vlak voor de zitting door de rechter worden gehoord, maar op een ander moment. In een kindvriendelijke kamer met een rechter in ‘gewone-mensenkleren’. Liefst in het bijzijn van een neutrale professional, een vertrouwenspersoon van het kind, die het kind heeft voorbereid op wat er gaat gebeuren.

In dit filmpje op YouTube wordt uitgelegd hoe zo’n gesprek zou kunnen gaan.

De kunst van het filteren van stem van het kind

“Dat kind vertelt toch precies wat haar vader wil,” hoorde ik een advocaat in de wandelgangen verzuchten. Daadwerkelijk luisteren en horen wat een kind écht wil is geen gemakkelijke opgave. Bij een kind dat in een loyaliteitscrisis zit, is het de vraag wat het kind zelf werkelijk wil. En waarom hij of zij dat juist zo verwoordt, of juist niet verwoordt. De professional zoekt met effectieve interventies naar de werkelijke stem van het kind, filtert deze en helpt het kind deze te verwoorden en te vertalen naar de ouders. Een vertaling die recht doet aan wat het kind heeft verteld en tegelijkertijd het conflict niet groter maakt. Want het is belangrijk dat alle betrokkenen zich echt gehoord voelen.

A voice is not a choice

Een veelgehoord misverstand is dat kinderen vanaf twaalf jaar zelf mogen bepalen wanneer zij bij welke ouder zijn. Dit is niet juist. Een kind kan zijn/haar belangen op de langere termijn niet altijd overzien. Ouders en professionals worden geacht deze belangen in het oog te houden en daarnaar te handelen. Een kind heeft het recht te worden gehoord, maar de volwassenen nemen uiteindelijk de beslissing. En dat kan betekenen dat de stem van het kind wel gehoord maar niet gevolgd wordt. Het is daarom belangrijk aan het begin van een hulpverleningstraject aan kinderen uit te leggen dat hun wensen niet altijd in vervulling kunnen gaan.

Vertrouwelijkheid versus veiligheid

Het is belangrijk dat ouders en kinderen voorafgaand aan een traject waarin verzocht wordt naar de stem van het kind te luisteren, goed worden voorgelicht over de werkwijze en de mate van vertrouwelijkheid van de gesprekken. De professional stemt vooraf met het kind af wat er wel en wat er niet met de ouders wordt gedeeld.

In zorgwekkende situaties gaat de veiligheid van het kind boven de vertrouwelijkheid van de gesprekken met het kind. Een professional moet zich immers houden aan de meldcode Kindermishandeling en Huiselijk Geweld. In mijn zienswijze dient de professional in een dergelijk geval aan waarheidsvinding te doen en de stem van het kind wél te volgen.

Dat is de kracht van luisteren: horen en zien wat er écht bedoeld wordt.

Miriam van Heijst-van der Lee is familiemediator, rechtbankmediator, pedagoog, Bijzonder Curator Jeugdzaken, Kindbehartiger, KIES-Coach en KIES-mediator en SKJ geregistreerd jeugd- en gezinsprofessional.

www. cervixmediation.nl      miriam@cervixmeciation.nl     tel: 06 22087174