Als Erfenissen Geregeld Moeten Worden Komen Daar Nare Familieconflicten Uit Voort

Als erfenissen geregeld moeten worden komen daar kennelijk geregeld nare familieconflicten uit voort. “Geld maakt echt lelijk!” zei een professioneel executeur die ik laatst sprak. 

“Gaat het wel echt om geld?” vroeg ik hem. Als mediator ben ik altijd op zoek naar wat er achter een conflict zit, of eronder. In de opleiding leerden we: duikbril op en onder water kijken, op zoek naar wat er onder het puntje van de ijsberg zit. Want dat is wat je ziet: het puntje, dat zijn de dingen waar het conflict over lijkt te gaan, en de standpunten die mensen innemen. Maar daar kan zoveel meer onder zitten.

Een greep uit de praktijk:

“ Ik heb altijd voor moeder gezorgd, dus ik heb recht op … “

“ Pap heeft tegen mij gezegd dat ik het huis krijg als pap en mam er niet meer zijn.”

“ Omdat ik de enige dochter ben heb ik uiteraard recht op de sieraden van mama.”

“ De garage wordt al jaren door mijn partner gebruikt voor zakelijke opslag, logisch toch dat wij dan nu de garage in eigendom krijgen!”

“ Onze broer heeft al jaren geen contact gehad met pa en ma, dus die zal wel onterfd zijn en niks krijgen”.

Waarom nemen mensen deze stellingen in? Wat zijn de verzwegen gevoelens, de diepere belangen?

Formeel erfrecht

Als het puur om de financiële of juridische aspecten van de erfenis gaat, dan zal vaak een executeur, een notaris of een erfrechtadvocaat worden ingeschakeld. Die weten precies hoe het formele erfrecht werkt en wat wel of niet mogelijk is. Dan is het goed naar een deskundige te luisteren en niet naar ‘campingwijsheden’. In sommige gevallen leidt het conflict tot een rechtszaak. Dan is een advocaat nodig. Het testament van de overledene is van groot belang en een goede boedelbeschrijving is een voorwaarde. Wat is er te verdelen, waar heeft ieder recht op, is er iets beschreven over bijvoorbeeld de sieraden of de woning?

Emoties rond een nalatenschap

Maar met het toepassen van de juiste wettelijke regels is het conflict niet altijd opgelost. Vaak spelen emoties binnen de familie een belangrijke rol. Oude pijn, het gevoel nooit serieus te zijn genomen, behoefte aan erkenning, het gevoel tekort te zijn gedaan. Dit laatste kan zowel materieel als qua waardering en liefde van de ouders of broers en zussen zijn. Ik noem bijvoorbeeld het zwarte schaap van de familie, of iemand met een beperking of psychische kwetsbaarheid. Of de broer die als kind een ongeluk heeft gehad, waarover de ouders zich schuldig voelen, en die schijnbaar steeds werd voorgetrokken. In dit soort omstandigheden kan ik als familiemediator met ervaring in nalatenschapsmediation veel betekenen.

Van standpunten naar belangen

Als mediator ga ik op zoek naar de diepere belangen achter meningen en standpunten, bijvoorbeeld met de volgende vragen: “Wat maakt het voor jou zo belangrijk om een groter deel te erven?” “Wat betekent het als het huis wordt verkocht met garage en al?” “Wat gebeurt er als jullie er als erfgenamen niet samen uit komen?” Vaak komen er dan dingen boven water waardoor familieleden zichzelf en elkaar beter gaan begrijpen, en vooral inzien wat hen verdeeld houdt. We gaan ook op zoek naar gezamenlijke belangen. Bijvoorbeeld, als de familie uit elkaar valt, kan dat veel nare gevolgen hebben. Is het dat waard? Als een van beide ouders nog leeft en moet worden verzorgd, wil je dan in onderlinge ruzies blijven hangen?

Aannames en patronen in een familie

De ervaring leert dat zulke gesprekken met familieleden vaak in cirkels en patronen vastlopen. De aannames over het karakter van familieleden zijn vaak vroeger gevormd. “Mijn zus is al van jongs af aan een dwingeland, ze wil altijd haar zin hebben.” “Mijn oudste broer komt nooit op voor zijn jongere broer en zusjes, dus wij hebben niks aan hem bij de verdeling van de erfenis.” Inmiddels kunnen mensen veranderd zijn, of er is een verklaring voor hun gedrag waar anderen geen weet van hadden.
De een gaat conflicten uit de weg, de ander is niet bang om te zeggen waar het volgens hem op staat. Het patroon is dan dat steeds dezelfde personen hun mening ongezouten geven, terwijl anderen hun mond houden. Een neutrale, onpartijdige mediator als procesbegeleider kan dit voorkomen. Die zorgt voor een veilige sfeer waarin iedereen evenveel kans krijgt om op dezelfde vragen te antwoorden en een persoonlijke toelichting te geven.

Vooraf worden afspraken over de vertrouwelijkheid gemaakt, zodat de deelnemers niet bang hoeven te zijn dat hun persoonlijke, vaak kwetsbare verhaal in brede kring wordt doorverteld. Dit helpt om waar nodig het achterste van je tong te laten zien, om eerlijk te zijn over wat als pijnlijk of frustrerend wordt ervaren.

Preventie van conflicten

Hoe prettig zou het zijn als conflicten rond nalatenschappen voorkomen kunnen worden?

Hierbij enkele tips:

• Vaak moeten beslissingen na een overlijden heel snel genomen worden. Directe betrokkenen zijn dan meestal emotioneel, wat niet altijd helpt om goede afwegingen te maken. Een lijstje met wensen van de overledene is dan heel praktisch. Door zo’n lijstje vooraf al te bespreken met de betrokkenen wordt voorkomen dat je voor verrassingen komt te staan.
• Vraag aan ouders of familieleden om zo goed mogelijk vast te leggen wat hun wensen of ideeën zijn als zij overlijden. Dit kan via een testament, wilsbeschikking, legaten beschrijven en dergelijke. Overleg hiervoor tijdig met een executeursbedrijf of een notaris. Zie hiervoor: https://www.nalatenschapvoorbereiden.nl Als de wil van de overledene duidelijk is kan er minder discussie ontstaan en dus minder conflicten. Dit geldt ook voor hoe iemand de uitvaart zou willen: begraven of cremeren, een grote groep uitnodigen of in kleine kring afscheid nemen enzovoorts.
• Als je weet dat je als executeur testamentair gevraagd wordt, verdiep je dan tijdig in wat deze rol inhoudt. Laat je informeren over wat er van je verwacht mag worden, zodat je kunt beslissen of je deze rol wel zelf wil oppakken of dit beter kunt uitbesteden.
• Als er minderjarige kinderen zijn vergeet dan niet om iets te regelen voor als beide ouders onverhoopt overlijden. Als je niets regelt, kunnen bij overlijden van beide ouders de families van de ouders met elkaar in conflict raken over wie de zorg voor de kinderen moet of mag regelen. Vaak zal de rechter dan een beslissing nemen, en kunnen kinderen in een jeugdzorginstelling of pleeggezin belanden. Ook is mogelijk dat de kinderen dan niet bij elkaar kunnen blijven. Bij een scheiding wordt dit vaak niet standaard opgenomen in het ouderschapsplan. Persoonlijk vind ik dat wel een belangrijk onderwerp om op te nemen.
• Denk eens na over de gebruikelijke rolverdeling in jullie familie, en waar mogelijke conflicten op de loer liggen. Hoe verloopt de taakverdeling meestal? Is het bijvoorbeeld wel handig dat die ene zus alles voor moeder regelt? Is bekend dat ouders een lening aan een van de kinderen hebben verleend? Is er iemand die graag de ouderlijke woning wil overnemen? Praat daar alvast eens over met alle betrokkenen.

Zowel bij preventieve gesprekken die gevoelig liggen als bij conflicten over de nalatenschap kan een mediator als smeerolie werken. Informeer vrijblijvend eens naar de mogelijkheden. Dit kan via Hello Mediator

Voor opties in het zuiden van het land kun je ook bij mij terecht.

Joland Widdershoven

MfN Register Familiemediator te Eindhoven